محمدعلی اراکی

محمدعلی اراکی
از مراجع تقلید شیعه
اطلاعات فردی
تاریخ تولد ۲۴ جمادی‌الثانی ۱۳۱۲ قمری
زادگاه اراک
تاریخ وفات ۸ آذر ۱۳۷۳ش (۲۵ جمادی‌الثانی ۱۴۱۵ق)
محل دفن حرم حضرت معصومه(س)
شهر وفات قم
خویشاوندان
سرشناس
سید محمدتقی خوانساری
اطلاعات علمی
استادان محمدباقر اراکی سلطان‌آبادی • عبدالکریم حائری یزدی
شاگردان محمدتقی ستودهرضا استادیعلی‌پناه اشتهاردیمحمدصادق حائری شیرازی
تألیفات توضیح المسائل

محمد علی اراکی (۱۳۱۲-۱۴۱۵ق) از مراجع تقلید شیعه مدفون در قم. او حدود ۳۰ سال امام جماعت مسجد امام حسن عسکری(ع) قم بود. وی همچنین نماز جمعه را واجب می‌دانست و در همین مسجد نماز جمعه اقامه می‌کرد. وی در تأسیس حوزه علمیه قم نقش مهمی داشت.

گفته‌اند با اینکه بیش از ۴۰ سال از اجتهاد او می‌گذشت، از روی تواضع، مرجعیت را به دیگران واگذار می‌کرد.

وی آخرین حلقه از مراجعی بود که از نسل شاگردان شیخ عبدالکریم حائری بودند و بعد از وفات او مرجعیت به شاگردان آیت‌الله خویی، آیت‌الله گلپایگانی و امام خمینی منتقل شد.

شیخ عبدالکریم حائری مؤسس حوزه علمیه قم، باجناق و سید محمدتقی خوانساری داماد او بوده است.

زندگی‌نامه

محمدعلی اراکی در ۲۴ جمادی‌الثانی ۱۳۱۲ هجری قمری در شهر اراک به دنیا آمد. پدرش احمد آقا، مشهور به میرزاآقا و میرزا آقا فراهانی از اهالی مصلح‌آباد فراهان و شاگرد ملا محمدابراهیم انجدانی و مادرش علویه آغابیگم، دختر سید عقیل و از نوادگان سید حسن واقف از نوادگان امام زین العابدین(ع) بود.

درگذشت

اراکی در ۱ آبان سال ۱۳۷۳ش بر اثر ضایعه عروقی در بیمارستان بستری شد و در نیمه‌شب سه‌شنبه، ۸ آذر ۱۳۷۳ش (۲۵ جمادی‌الثانی ۱۴۱۵ق) درگذشت. محمدتقی بهجت بر پیکرش نماز خواند و در جوار حرم حضرت معصومه(س) در کنار قبور عبدالکریم حائری و سید محمدتقی خوانساری دفن شد.

تحصیلات و اساتید

اراکی در ۱۱ یا ۱۲ سالگی، خواندن و نوشتن را توسط آقاعماد، شوهر خواهر خود، فراگرفت. سپس در درس آقا شیخ جعفر حاضر شد، قسمتی از سطح را نزد وی آموخت و بقیۀ کتاب‌های درسی را نزد شیخ عباس ادریس‌آبادی فراگرفت.

او نزد محمدباقر اراکی سلطان‌آبادی، مشهور به سلطان‌العلمای اراکی (۱۳۸۲ق)، شرح منظومه ملاهادی سبزواری را فراگرفت. از دیگر اساتید او آقا نورالدین اراکی (۱۳۴۰ق) بود.

اراکی از ۲۰ سالگی در درس عبدالکریم حائری یزدی شرکت نموده و به مدت ۸ سال در اراک از او بهره برد.

اراکی مباحث طهارت و نکاح را نزد سید محمدتقی خوانساری (۱۳۷۱ق) فراگرفت.

تصویری از دوران میانسالی آیت‌الله اراکی

تدریس و شاگردان

وی پس از درگذشت آیت‌الله خوانساری، به تدریس نکاح، مکاسب محرمه، بیع، خیارات، طهارت، اجاره و حج پرداخت و در مدرسه فیضیه، خارج اصول تدریس می‌کرد. برخی از شاگردان اراکی عبارتند از:

اقدامات اجتماعی و سیاسی

آیت‌الله اراکی در تأسیس حوزه علمیه قم، آیت‌الله حائری را همراهی کرد.

او نماز جمعه را واجب می‌دانست، پس از درگذشت آیت‌الله خوانساری، نماز جمعه را اقامه می‌کرد. آیت الله اراکی اولین امام جمعه شهر قم پس از انقلاب اسلامی ایران بود. او همچنین حدود ۳۵ سال در مکان‌هایی همچون کنار مقبره عبدالکریم حائری، بقعه شاه عباس (مسجد امام خمینی)، مدرسه فیضیه و مسجد امام حسن عسکری قم به اقامه نماز جماعت می‌پرداخت.

بعد از مهاجرت آیت‌الله بروجردی به قم، وی به همراه آیت‌الله خوانساری مسئله قیام و مبارزه علیه اعمال خلاف شرع دوره پهلوی دوم را با آیت‌الله بروجردی مطرح کردند.

درباره ماده حذف قسم به قرآن در لایحه انجمن‌های ایالتی و ولایتی، وی اعلامیه‌ای را در آذر ۱۳۴۱ش صادر کرد و طی آن، الغای صریح آن را به علت عدم تطابق با موازین شرع، عدم رضایت مردم و نگرانی عموم مسلمین از کم‌رنگ شدن مظاهر دینی در جامعه خواستار شد.

یکی از اقدامات وی، تنفیذ احکام صادره از سوی امام خمینی بود؛ که در پاسخ به نامه جمعی از نمایندگان امام، که نظر وی را راجع به "اجازات کتبی امور حسبیه و اخذ وجوه شرعیه " که امام خمینی به ائمه جمعه و علمای مورد اعتمادشان در حوزه علمیه قم و شهرستان‌ها داده‌اند، خواستار شده بودند، پاسخ داد که "اینجانب کلیه اجازات کتبی را که حضرت امام به نمایندگان و علمای مورد اعتمادشان داده‌اند، به همان کیفیت تنفیذ می‌نمایم."

آثار علمی

آثار به جای مانده از او شامل تقریرات و تألیفات می‌باشد.

تقریرات: تقریر بحث شیخ محمد سلطان العلما، تقریر درس فقه عبدالکریم حائری و تقریر درس فقه سید محمدتقی خوانساری (کتاب الطهاره).

تألیفات: توضیح المسائل، حاشیه بر دررالفوائد شیخ عبدالکریم حائری، حاشیه بر عروة الوثقی، رساله استفتائات، کتاب النکاح و الطلاق، کتاب الصلاة و مقدمه بر تفسیر "القرآن و العقل " از استادش نورالدین اراکی.

مرجعیت

با وجود اینکه وی مجتهد بزرگی بود و تعلیقه‌اش بر عروة الوثقی، بیش از ۴۰ سال پیش تدوین شده بود، اما به‌خاطر تواضعی که داشت، مرجعیت را به دیگران واگذار می‌کرد. اما پس از درگذشت امام خمینی، علمای بسیاری از شهرها، به ویژه جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، مقلدان امام خمینی را به آیت‌الله گلپایگانی و آیت‌الله اراکی ارجاع دادند و پس از درگذشت آیت‌الله خویی و آیت‌الله گلپایگانی، مرجعیت تقلید در آیت‌الله اراکی متعین شد.

آیت‌الله اراکی آخرین حلقه از مراجعی بود که از نسل شاگردان آیت‌الله شیخ عبدالکریم حائری بودند و بعد از وفات وی مرجعیت به شاگردان آیت‌الله خویی، آیت‌الله گلپایگانی و امام خمینی منتقل شد. بعد از درگذشت آیت‌الله اراکی مرجعیت از حالت تک‌مرجعی خارج گشت.

فرزندان

آیت‌الله اراکی سه پسر به نام‌های ابراهیم، ابوالحسن و علی داشت که ابوالحسن مصلحی از مجتهدان حوزه علمیه قم بوده است. همچنین دو تن از دختران وی همسر آیت‌الله سید محمدتقی خوانساری بوده‌اند که بعد از درگذشت یکی، دیگری به عقد آیت‌الله خوانساری درآمده است.

نگارخانه

پانویس

  1. انصاری قمی، «در سوگ حضرت آیت‌الله العظمی اراکی»، ۱۳۷۳ش، ص۱۱۲.
  2. انصاری قمی، «شیخ الفقها و المجتهدین آیت الله العظمی شیخ محمدعلی اراکی»، ۱۳۷۳ش، ص۹۴.
  3. حائری، روزشمار شمسی، ۱۳۸۶ش، ص۶۱۹.
  4. انصاری قمی، «شیخ الفقها و المجتهدین آیت الله العظمی شیخ محمدعلی اراکی»، ۱۳۷۳ش، ص۹۵.
  5. انصاری قمی، «شیخ الفقها و المجتهدین آیت الله العظمی شیخ محمدعلی اراکی»، ۱۳۷۳ش، ص۳۴.
  6. انصاری قمی، «شیخ الفقها و المجتهدین آیت الله العظمی شیخ محمدعلی اراکی»، ۱۳۷۳ش، ص۹۵.
  7. انصاری قمی، «شیخ الفقها و المجتهدین آیت‌الله العظمی شیخ محمدعلی اراکی»، ۱۳۷۳ش، ص۹۵.
  8. صالح، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ۱۳۸۵ش، ج۳، ص۴۰.
  9. صدرایی خویی، آیت‌الله اراکی (یک قرن وارستگی)، باهمکاری ابوالفضل حافظیان، ۱۳۷۴ش، ۶۸-۷۳.
  10. پروین‌زاد، نظریه‌پردازی در علوم انسانی، ۱۳۸۲، ص۶.
  11. صدرایی خویی، آیت‌الله اراکی (یک قرن وارستگی)، باهمکاری ابوالفضل حافظیان، ۱۳۷۴ش، ص۷۷.
  12. ، خبرگزاری رسمی حوزه.
  13. صدرایی خویی، آیت‌الله اراکی (یک قرن وارستگی)، باهمکاری ابوالفضل حافظیان، ۱۳۷۴ش، ص۴۹.
  14. اسناد انقلاب اسلامی، ج۱، ص۴۹.
  15. اسناد انقلاب اسلامی، ج ۱، ص۹۱.
  16. صدرایی خویی، آیت‌الله اراکی (یک قرن وارستگی)، باهمکاری ابوالفضل حافظیان، ۱۳۷۴ش، ص۷۵-۷۶ ؛ مطلبی، ص۹-۱۰.
  17. انصاری قمی،«شیخ الفقها و المجتهدین آیت الله العظمی شیخ محمدعلی اراکی»، ۱۳۸۳ش، ص۹۶.

منابع

  • استادی، رضا، یادنامه آیت الله العظمی اراکی، اراک، انجمن علمی ، فرهنگی و هنری استان مرکزی، ۱۳۷۵ش.
  • اسناد انقلاب اسلامی، ج اول، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ۱۳۷۴ش.
  • انصاری قمی، ناصرالدین، «در سوگ حضرت آیت‌الله العظمی اراکی»، نشریه آینه پژوهش، ش۲۸، آذر و دی ۱۳۷۳ش.
  • انصاری قمی، ناصرالدین، «شیخ الفقها و المجتهدین آیت الله العظمی شیخ محمدعلی اراکی»، نشریه مسجد، ش ۱۷، آذر و دی ۱۳۷۳ش.
  • پروین‌زاد، مهدی، «نظریه‌پردازی در علوم انسانی» (مصاحبه با محی‌الدین حائری شیرازی)، در مجله کیهان فرهنگی، شماره ۲۰۷، دی ماه ۱۳۸۲ش.
  • صالح، سید محسن، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، از آغاز تا اکنون، تهران، مرکز اسناد اسلامی، ۱۳۸۵ش.
  • صدرایی خویی، علی، آیت الله اراکی (یک قرن وارستگی)، باهمکاری ابوالفضل حافظیان، تهران، مرکز چاپ و نشر سازمان تبلیغات اسلامی، ۱۳۷۴ش.
  • مطلبی، ابوالحسن، شرح حال آیت الله العظمی اراکی، قم، مؤسسۀ در راه حق، بی‌تا.
  • «نگاهی به تاریخچه نمازجمعه شهر مقدس قم»، خبرگزاری رسمی حوزه، تاریخ انتشار خبر: ۵ مرداد ۱۳۹۸ش.